بازتاب اندیشه هستی شناختی ابن عربی در گلشن راز شیخ محمود شبستری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه محقق اردبیلی، گروه زبان و ادبیات فارسی

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

شکل‌گیری مکتب ابن‌عربی در قرن هفتم تحوّل عظیمی در مبانی عرفان نظری ایجاد کرد. جهان­بینی هستی­شناسانة ابن عربی بر دو پایة: «خداوند» و «انسان» استوار است. شارحان نظریه­های ابن عربی نقش مهمّی در گسترش اندیشه­های وی داشته­اند. بزرگانی چون «شیخ محمود شبستری» به موازات عرفان عملی، در گسترش نظریه‌های ابن عربی همت گماشته­اند. جستار حاضر بازتابِ جهان­بینیِ هستی­شناسانة ابن عربی را در مثنوی گلشن راز با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، حول سه محور اساسی: «خداشناسی»، «انسان­شناسی»، و «وحدت شخصی وجود»، مطالعه کرده­است. حاصل پژوهش نشان می­دهد که در اندیشة شبستری تجلّی نقش مهمّی در انبساط و تفصیل وجود بر عهده دارد. رابطة خدا و هستی، رابطة ظاهر و مظهر است. «انسان کامل» در میان مظاهر کونین، آیینة تمام معانی اسماء و صفات حقّ، نسخة کامل کائنات و «کلمة فاصلة جامعه» است. شیخ محمود مانند ابن عربی حقیقت محمّدی را اوّلین حقیقت ظاهر، مبدأ ظهور عالم و صورت اعظم و جامع الة، نقطة پایان ولایت و مظهر انسان کامل می­داند که با ظهور او جمیع اسرار و حقایق الة آشکار می­شود. به اعتقاد وی شناخت انسان کامل،  نیل به مراتب دیگر از معرفت را تسةل­می­کند، و معرفت هستی با تکیه بر اندیشة وحدت­ وجود، و با استمداد از نیروی کشف و شهود، نیل به معرفت خداوند را امکان پذیر­­می­سازد؛ اما تقدّم و تأخّر ذاتی بین ذات خداوند و تجلّیّات و تفرّدات او، و مطلقیّتِ خداوند و محدودیّتِ تفرّدات، مانع از شناخت ذات احدیّت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Ibn Arabi's Ontology in Sheikh Mahmood Shabestari's Golshan-e-Raz

نویسندگان [English]

  • masroureh mokhtari 1
  • Hossein Arian 2
1 Assistant professor of Persian literature department, university of Mohaghegh Ardabili
2 Assistant professor of Persian literature department, Zanjan branch, Islamic Azad university, Zanjan, Iran arian
چکیده [English]

The articulation of Ibn Arabi’s school in 7th century made a huge revolution in bases of theoretical Gnosticism. Ibn Arabi's ontological worldview is based on 'God' and 'human'. The interpreters of Ibn Arabi's theories played a main role in developing his thoughts. The scholars like 'Sheikh Mahmood Shabestari', in parallel with practical Gnosticism, tried to develop Ibn Arabi's doctrines. The present study is an attempt to investigate the reflection of Ibn Arabi's ontological worldview in 'Golshane Raz' Masnavi with analytic-descriptive approach orienting three main axes: 'theology', religious anthropology', and 'individual unity of being'. The results of the research indicate that in Shabestari's thought, the manifestation has important place in self disclosure of the being. The relationship between God and existence is the same as relationship between manifest and manifestation. Among all theophanies in both worlds, "The perfect human" is the mirror of all God's names, a universe prescription, and "comprehensive detailing word". Sheikh Mahmood like Ibn Arabi considers Mohammadi’s truth as the first manifest truth, origin of universe appearance, reflection of God's beauty, final point of the saints, and manifestation of perfect human and his appearance reveals all God's truth and secrets. He believes that the knowledge of perfect human facilitates achieving to the higher levels of mystical knowledge, and knowledge of being makes Knowledge of God relying on thought of oneness of being and intuition; but intrinsic priority and posteriority between God and His manifestations and individuations, God's absolutism, and limitations of individuations make it impossible to know oneness being.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Ontological Worldview"
  • "Ibn Arabi"
  • "Golshan-e-Raz"
  • "Sheikh Mahmood Shabestari"
-        آشتیانی، سیدجلال الدین (1370)، شرح مقدّمه قیصری بر فصوص­الحکم، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
-        ابن عربی، محی‌الدین (بی­تا)، الفتوحات ­المکیه، (چهار جلدی) بیروت، دار صادر.
------- (1400ﻫ ق)، فصوص­الحکم، التعلیقات علیه به قلم ابوالعلاء عفیفی، الطبعة الثانیه، بیروت، دارالکتب العربی. 
------- (1420ﻫ ق)، الفتوحات‌المکیه، 9 جلدی، به تحقیق: احمد شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب­العلمیه.
-        العطّاس، سیّد محمّد نقیب، (1375)، مراتب و درجات وجود، ترجمه‌: سیّدجلال­الدین مجتبوی، تهران، مؤسّسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- ایران و مؤسّسة بین­المللی اندیشه و تمدّن اسلامی کوالالامپور- مالزی.
-        توشیهیکو، ایزوتسو، (1385)، مفاتیح­الفصوص محی­الدین ابن عربی (بررسی مفاهیم کلیدی فصوص­الحکم)، ترجمه­ و تحقیق: حسین مریدی، کرمانشاه، دانشگاه رازی.
-        جندی، مؤیدالدین، (1361)، شرح فصوص­الحکم، مشهد، چاپ جلال­الدین آشتیانی.
-        چیتیک، ویلیام، (1390)، طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن­عربی، ترجمه‌ مهدی نجفی­افرا، چاپ دوم، تهران، جامی.
-        حکمت، نصرالله (1389)، متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری، چاپ دوم، تهران، مؤسسة تألیف، ترجمه و نشر هنری «متن».
- خوارزمی، تاج الدین حسین بن حسن خوارزمی (1368)، شرح فصوص­الحکم شیخ محی الدین بن عربی، به اهتمام: نجیب مایل هروی، ج 1، چاپ دوم، تهران: مولی.
-        شبستری، محمود (1386)، گلشن راز، مقدّمه و تصحیح: کاظم محمدی، کرج، انتشارات نجم کبری.
-        عراقی، فخرالدّین (1384)،لمعات، مقدّمه و تصحیح: محمّد خواجوی، تهران، مولی.
-        قشیری، ابوالقاسم (1388)، ترجمة رسالة قشیریه، ترجمه‌: ابوعلی حسن­بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات: بدیع­الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.
-        قیصری، داوودبن محمود (1299ق)، شرح فصوص­الحکم، تهران.
--------  (1416ق)، خصـوص­الکلم فی معانی‌الفصوص­الحکم، قم.
-        کاشانی، عبدالرّزاق (1381)، اصطلاحات الصوفیة، تصحیح و مقدّمه و تعلیقات: مجید هادی­زاده، تهران، حکمت.
-        کاشانی، عزّالدین محمّد (1321ق)، شرح فصوص­الحکم، مصر.
-  کبیر، یحیی (1388)، بنیاد عرفان برتر، قم، بوستان کتاب.
-        لاهیجی، شمس‌الدین (1383)، مفاتیح‌الإعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا برزگرخالقی، عفت کرباسی، چاپ نهم، تهران، زوّار.
-        لویزن، لئونارد (1379)،  فراسوی کفر و ایمان، ترجمه‌: مجدالدین کیوانی، چاپ سوم، تهران، مرکز.
-        مجلسی، علامه­محمّد­باقر (1403 ق.)، بحار­الانوار ، (110 جلدی)، جلد 5 و 71،  بیروت،  داراحیاء التراث­العربی.  
-        مظاهری، عبدالرضا (1391)،  اشاراتی عرفانی، تهران، انتشارات علم.
-        میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1344)، کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار، به کوشش: علی­اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر.