تعابیر متفاوت از «ماهیت» نزد ملاصدرا و علامه طباطبایی و تأثیر آن بر بداهت نظریه اصالت وجود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختة دکتری فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

این مقاله در تلاش است ضمن واکاوی تفاوت تعبیر ملاصدرا و علامه طباطبایی از «ماهیت»، تأثیر این تفاوت را در نظریۀ اصالت وجود و بداهت آن بازشناسی کند. تعابیر دوگانه‌ای از «ماهیت» در آثار ملاصدرا وجود دارد. اما به نظر می‌رسد تعبیری که در آن واقعیت، متشکل از وجود (به صورت اولاً و بالذات) و ماهیت (به صورت ثانیاً و بالعرض) است، با ساختار فلسفی ملاصدرا سازگاری بیشتری دارد. اما در نظر علامه طباطبایی، واقعیت همان وجود است و چنین نیست که واقعیت از ماهیت نیز تشکیل شده باشد. ماهیت ظهور حدود، سلوب و اعدام ذاتی وجودات خاص در ذهن است. بنابراین، محکی خارجی ماهیت، همین اعدام ذاتی و حدود وجودی هستند که به عنوان اموری اعتباری و مشابه عدم مضاف تعبیر می‌شوند. از سوی دیگر، با هر دو تعبیر از ماهیت، نظریۀ اصالت وجود امری بدیهی و بی‌نیاز از اثبات خواهد بود و براهین ارائه شده برای آن صرفاً جنبۀ تنبیهی دارند. اما دیدگاه علامه به بداهت نزدیک‌تر است و گزارۀ «وجود اصیل است» نزد ایشان گزاره‌ای تحلیلی قلمداد می‌شود. 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

MullaSadra and Tabatabaei’s Different Interpretations on “Quiddity” and its Effect on the Evidence of “Principality of Being Theory”

نویسندگان [English]

  • Siavash Asadi 1
  • Reza Akbarian 2
  • Mohammad saeedimehr 3
  • lotfallah Nabavi 3
1 Ph.D in Islamic philosophy and theosophy, TarbiatModares University, Tehran, Iran
2 Professor at Islamic philosophy department, TarbiatModares University
3 Associate professor, Islamic philosophy department, TarbiatModares University
چکیده [English]

This paper intends to find an answer to the problematic description of “quiddity” in MullaSadra and Tabatabaei’s philosophy and to consider its effect on evidence of “Principality of Existence Theory”. There are two interpretations of quiddity in MullaSadra’s philosophy; but actual realization of existence (by itself) and quiddity (by accident) which has more consistency to MullaSadra’s philosophical structure. In Tabatabaei’s philosophy, however, “reality” is “existence” and quiddity (as known) has no actual realization. Quiddity is apparition of essential negations and limitations of existence in the mind; therefore concrete equivalent of quiddity is such negations which are considered as the arbitrary and non-existence related to something. Moreover, by the both interpretations on quiddity, Principality of Existence will be regarded as a self-evident theory and the arguments will be for indicating. But Tabatabaei’s view is more qualified and in his philosophy “existence is principal” is an analytical proposition.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • being
  • Quiddity
  • Principality
  • Subjective Consideration
  • Mulla Sadra
  • Tabatabaei
اردستانی، علی و کوچنانی، قاسمعلی (1388)، ابداعات فلسفی علامه طباطبایی، چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی. 
اسدی، سیاوش و اکبریان، رضا، (1392)، «شئ فی نفسه و پدیدار در نظر کانت و علامه طباطبایی»، فلسفه و کلام اسلامی، پاییز و زمستان، سال چهل و ششم، شمارۀ دوم، صص 1-20.
جوادی آملی، عبدالله (1375)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، چاپ اول، قم، مرکز نشر اسراء.
روضاتی، سید محمد و بهشتی، احمد، (1388)، «بررسی برهان‌های صدرالمتألهین در باب اصالت وجود»، فلسفه و کلام اسلامی، پاییز و زمستان، دفتر اول، صص 69-84.
شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1360)، الشواهد الربوبیة فی المنهاج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی بالنشر.
شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1363الف). کتاب المشاعر، به اهتمام هانری کربن، چاپ دوم، تهران، کتابخانه طهوری.
شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1363ب)، المفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی،چاپ اول، تهران، مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1981). الحکمة المتعالیة فی اسفار العقلیة الاربعة، تعلیقۀ علامه طباطبایی، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمد حسین، (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، تهران، صدرا.
طباطبایی، سید محمد حسین، (1383). نهایة الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، چاپ دوم، تهران، الزهرا.
طباطبایی، سید محمد حسین (1387الف)، «رساله‌ای در اثبات واجب الوجود»، مجموعه رسائل علامه طباطبایی، ترجمۀ محمد محمدی گیلانی، چاپ اول، قم، بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات حوزۀ علمیۀ قم).
طباطبایی، سید محمد حسین، (1387ب)، «رساله‌ای در توحید»، مجموعه رسائل علامه طباطبایی، ترجمۀ همایون همتی، چاپ اول، قم، بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم).
طباطبایی، سید محمد حسین، (1387پ)، طریق عرفان (ترجمه و شرح رسالةالولایة)، ترجمۀ صادق حسن­زاده، با مقدمه و تقریظ حسن حسن­زادۀ آملی، چاپ اول، قم، آیت اشراق.
فیاضی، غلامرضا (1390)، هستی و چیستی در مکتب صدرایی، تحقیق و نگارش: حسینعلی شیدان شید، چاپ سوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کشفی، عبدالرسول و بنیانی، محمد، (1391)، «بررسی معانی گوناگون اصالت وجود و اعتباریت ماهیت در نظام صدرایی»، پژوهش‌های هستی شناختی، بهار و تابستان، شمارۀ اول، صص 45-56.
مطهری، مرتضی (1360)، شرح منظومه، چاپ اول، تهران، حکمت.