تبیین تقریرات ابداعی حکیم سبزواری در برهان صدّیقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

برای اثبات وجود حق تعالی براهین تجربی و عقلی مختلفی از دیرباز تاکنون ارائه شده و یکی از مهم­ترین دلایل عقلی در این زمینه «برهان صدّیقین» است. از برهان صدّیقین تقریرهای مختلفی موجود است که چهار تقریر از این تقریرها از ابداعات حاج ملاهادی سبزواری است. ایشان در آثارش این تقریرها را به صورت پراکنده بیان کرده که به طور خلاصه بدین­گونه هستند: 1. حقیقت مرسلۀ وجود که اصیل است به هیچ وجه عدم را قبول نمی­کند. لذا واجب الوجود بالذات است، چون هیچ نقیضی، نقیض خود را قبول نمی­کند. 2. حقیقت اصیل وجود، ممکن نیست زیرا درصورت امکانِ حقیقت وجود، خلف لازم می­آید به دلیل آن­که غیر از این حقیقت، حقیقت دیگری نیست تا به آن متعلق باشد. 3. حقیقت (مرتبه­ای از مراتب وجود) یا واجب است یا ممکنِ به امکان فقری است که جهت دوری از دور و تسلسل حتماً باید مستلزم واجب باشد. 4. حقیقت اصیل وجود یا واجب است یا ممکن به امکان فقری است که آن نیز متعلق به واجب بوده و مستلزم اوست. این نوشتار به بیان این چهار دلیل پرداخته و دلیل ابداعی بودن آنها را بیان می­کند و اشکالات وارده به بعضی از آن­ها را مورد بررسی قرار می­دهد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Explanation of Hakim Sabzevari`s Original Expressions of Seddiqin Proof

نویسندگان [English]

  • Qasemali Koochenani
  • Seyyed Rahim Nejat
Tehran University
چکیده [English]

Numerous experimental and intellectual proofs have been given for the existence of God. One of the strongest proofs in the field is that well-known as seddiqin. During the history of Islamic and theology, different expressions of the proof have been presented; four of the expressions have been originally given by Sabzevari. The expressions, found in different places of his works, may be summarized as: 1- Extended truth of existence which is really established never accept nothingness; it, therefore, is necessary, since two contradictory things never accept one another. 2- The really established truth of existence may not be a possible being, since in the case of its possibility, there would not be found any other truth upon which it be based. 3- Given the possibility of the truth of being and not ending to a necessary one, incorrect circle or infinite regress would occur. 4- The real truth of existence is necessary or possible (in its Sadrian meaning), the latter also would lead us to the necessary Being. This paper, has argued for the originality of the expressions and surveyed the objections given against them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Haj Mulla Hadi Sabzevari
  • Seddiqin proof
  • Really establishment of existence
  • Truth of existence
  • Necessary being
[1] آشتیانی، میرزا مهدی، (1367)، تعلیقه بر شرح منظومه، به اهتمام عبد الجواد فلاطوری و مهدی محقق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[2] ابن­سینا، حسین ابن علی، (1383)، الإشارات و التنبیهات، حسین ابن علی، قم، نشر البلاغه.
[3] ابن­سینا، حسین ابن علی، (1364)، النجاة، با ویرایش و دیباجۀ محمد تقی دانش پژوه، تهران، دانشگاه تهران.
[4] ابن محمد ترکه، علی، (1381)، تمهید القواعد، با مقدمه و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
[5] اردبیلی، سید عبد الغنی، (1381)، تقریرات فلسفۀ امام خمینی، تهران، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[6] جوادی آملی، آیت الله عبدالله، ( 1372)، تحریر تمهید القواعد، تهران، انتشارات الزهراء.
[7] جوادی آملی، آیت الله عبدالله، (1368)، شرح حکمت متعالیه، بخش یکم از جلد ششم، تهران، انتشارات الزهراء.
[8] حسن زاده آملی، آیت الله حسن، (1365)، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
[9] سبزواری، ملاهادی، (1351)، اسرار الحکم، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
[10] سبزواری، ملاهادی، (1372)، شرح دعای صباح، تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[11] سبزواری، ملاهادی، (1981)، تعلیقه بر حکمت متعالیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[12] سبزواری، ملاهادی، (1413)، شرح منظومه، با تعلیقۀ حسن زاده آملی، تهران، نشر ناب.
[13] سهروردی، شهاب الدین یحیی، (1372الف)، مجموعه مصنفات، ج1، التلویحات اللوحیة و العرشیة، تصحیح و مقدمۀ هنری کربن، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[14] سهروردی، شهاب الدین یحیی،  (1372ب)، مجموعه مصنفات، ج1، المشارع و المطارحات، تصحیح و مقدمۀ هنری کربن، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[15] سهروردی، شهاب الدین یحیی، (1372ج)، مجموعه مصنفات، ج3، الواح عمادی، تصحیح و تحشیه و مقدمۀ سید حسین نصر، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[16] سهروردی، شهاب الدین یحیی، (1372د)، مجموعه مصنفات، ج3، پرتو نامه، تصحیح و تحشیه و مقدمۀ سید حسین نصر، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[17] سهروردی، شهاب الدین یحیی، (1372هـ)، مجموعه مصنفات، ج3، یزدان شناخت، تصحیح و تحشیه و مقدمۀ سید حسین نصر، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[18] سید صادق، سید حسینی، (1379)، مجلۀ کلام اسلامی، شماره­ی 34، قم، موسسۀ تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق (ع).
[19] شیرازی، آیت الله سید رضی، (1383)، درس­های منظومه، تهران، انتشارات حکمت.
[20] شیرازی، قطب الدین، (1391)، شرح حکمت الإشراق، تصحیح سید محمد موسوی، تهران، انتشارات حکمت.
[21] شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعه، بیروت، دار احیاء لتراث العربی.
[22] شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (1388)، الشواهد الربوبیه، مقدمه و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
[23] شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (1361)، العرشیه، تصحیح متن و ترجمۀ غلامحسین آهنی، تهران، انتشارات مولی.
[24] شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (1381)، المبدأ و المعاد، تحقیق و تصحیح و مقدمۀ دکتر محمد ذبیحی و دکتر جعفر شاه نظری، تهران، بنیاد حکمت صدرا.
[25] شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (1342)، المشاعر، با ترجمۀ بدیع الملک، تهران، انستیتو ایران و فرانسه.
[26] شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (1378)، المظاهر الإلهیّه، تحقیق و تصحیح و مقدمۀ سید محمد خامنه­ای، تهران، بنیاد حکمت صدرا.
[27] طباطبایی، سید محمّد حسین، (1362)، نهایة الحکمة، قم، موسسة النشر الإسلامی.
[28] طوسی، خواجه نصیر، (1407)، تجرید الاعتقاد، به تحقیق محمد جواد حسینی جلالی، قم.
[29] عشّاقی، حسین، (1387)، برهان­های صدّیقین، حسین عشاقی اصفهانی، قم.
[30] عشّاقی، حسین، (1389)، وعایة الحکمة فی شرح نهایة الحکمة، قم، مرکز مصطفی العالمی للترجمة و النشر.