تحلیل وجودشناختی فرآیند صدور فعل از منظر ابن‌سینا و صدرالمتألهین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران

چکیده

«شناخت فرآیند صدور فعل» از منظر هر یک از فیلسوفان مسلمان، یکی از ارکان کشف دیدگاه وی در حیطۀ مباحث فلسفه عمل است. فرآیند صدور فعل نزد‌ متکلّمان و فیلسوفان سینوی، در چند مرحلۀ خاصّ تبیین می‌گردد. فرآیندی که صدرالمتألهین در مقامی از آن تبعیّت کرده و در مواضعی دیگر، دیدگاه متفاوتی را اتّخاذ ‌و ارائه می‌نماید. مسأله اساسی این جستار، کشف مواضع حقیقی اختلاف و اتّفاق ابن‌سینا و صدرالمتألهین در تحلیل وجودشناختی فرآیند صدور فعل است. ره‌آورد به‌دست آمده نشان‌گر آن است که اگرچه صدرالمتألهین در تحلیل مفهوم‌شناختی مبادی صدور فعل با ابن‌سینا همراهی کرده و چند مرحلۀ متباین امّا مترتّب برهم را ترسیم می‌نماید، اما در تحلیل وجودشناختی، اتّحاد وجودی مبادی صدور فعل را مطرح نموده و با نگاه تشکیکی به قوای نفس که برخواسته از مبانی هستی شناختی حکمت‌متعالیه است، مراتب صدور فعل را نیز درضمن مراحلی تشکیکی تبیین می‌نماید. بر اساس دیدگاه وی، تمام معانی نفسانیِ متقدّم بر فعل (مبادی صدور فعل)، معانی‌ای در هم تنیده بوده و هر معنا از حیث وجودی، عین معنا و مبدأ دیگر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ontological Analysis of the Process of Action Issuance" in Ibn Sina and Mulla Sadra’s Metaphysics

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Vafaeian 1
  • ahad faramarz Qaramaleki 2
1 PhD Candidate of Islamic philosophy and theology, Tehran university
2 professor of Tehran University
چکیده [English]

The discovery of each philosopher's point of view within their philosophy of action, is based on "the principles of psychology" and "understanding the process of action issuance". The process of action emanation among peripatetic philosophers and theologians has been classified in some specific stages. A process that Mulla Sadra sometimes has followed and somewhere has taken and provided a different view. The basic question of this essay is to explore similarities and differences between Ibn Sina and Mulla Sadra in analyzing the process of action issuance. The result has showed that although Mulla Sadra in his conceptual analysis has accepted Avicenna’s elements of action emanation, but in his ontological analysis has represented the unity of the elements of action issuance. He, by the gradation of being to the soul faculties which has derived from the principles of the transcendental theosophy, has explained the levels of the action emanation. Accordingly, all the subjective preceding senses to the action are integrated and each sense is the same with the others ontologically.     

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gradation of Being
  • Philosophy of Action
  • Action Issuance
  • Ibn Sina
  • Mulla Sadra

مراجع

ابن‌سینا، شیخ الرئیس (1400هـ)، رسائل ابن‏سینا، قم، بیدار
ــــــــــ (1371)، المباحثات، قم، بیدار
ـــــــ (1375)،  الاشارات و التنبیهات (مطبوع ضمن شرح خواجه بر اشارات)، قم، بلاغه
ـــــــــــ (1379)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تهران، دانشگاه تهران
ـــــــــــ (1404الف)، التعلیقات، بیروت، مکتبه الاعلام الاسلامی
ـــــــــــ (1404ب)، الشفاء(بخش نفس) ، قم، کتابخانه آیت‌الله نجفی
ـــــــــــ (1404ج)، الشفاء (بخش الهیّات)، قم، کتابخانه آیت‌الله نجفی
ـــــــــــ (1980)، عیون‌الحکمه، بیروت، دارالقلم
جوادی آملی، عبدالله، (1386) رحیق مختوم، قم، مرکز نشر اسراء
رازی، فخرالدین (1373)، شرح عیون‌الحکمه، تهران، مؤسسه الصادق
ــــــــــ  (1411)، المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات‏، قم، بیدار
رضائی، مهران، تبرائی، زهرا، (1391)، «جایگاه حواس ظاهری و حس مشترک در ادراکات و افعال انسان»،  بلاغ مبین، شماره30
ــــــ، هوشنگی، حسین، (1392الف)، «فرآیند صدور فعل اختیاری انسان»، مجله معارف عقلی، شماره 29
ــــــــ؛ صادقی حسن آبادی، مجید؛ رستم پور، احمد؛ (1392ب)،« تحلیل جایگاه خیال و وهم در گسترده ی ادراکات و افعال انسان از منظر صدرالمتألهین»، مجله حکمت صدرایی، شماره2
سبزواری، ملاهادی (1981)، شرح اسفار، بیروت، دارإحیاء التراث
       ــــــــــ (1360)، حاشیه بر الشواهد الربوبیه، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.
سهروردی (1375)، حکمت‌الاشراق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
صدرالمتألهین (1354)، المبدا و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه
ـــــــــــ (1360الف)، اسراالایات، تهران انجمن حکمت و فلسفه
ـــــــــــ (1360ب)، الشواهدالربوبیه، مشهد، المرکز الجامعی للنشر
ـــــــــــ (1361)، العرشیه، تهران، نشر مولی
ـــــــــــ (1362)، مجموعه رسائل تسعه، تهران، بی‌نا
ـــــــــــ (1363)، مفاتیح‌الغیب، تهران، موسسه تحقیقات فرهنگی
ـــــــــــ (1381)، کسر الاصنام الجاهلیه، تهران، بنیاد حکمت صدرا
ـــــــــــ (1383)، سه رساله فلسفی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
      ــــــــــــ (1422)، شرح الهدایه الاثیریه، بیروت، دارالمورخ العربی
ـــــــــــ (1981)، الاسفارالاربعه، بیروت، دارإحیاء التراث
ـــــــــــ (بی تا)،  شرح الهیات شفاء، قم، بیدار
فارابی، ابونصر، (1405الف)، فارابی فی حدوده و رسومه، بیروت، عالم الکتب
ــــــــــ، (1405ب). فصوص الحکم. قم، بیدار
ــــــــــ.، (1413). الاعمال الفلسفیه. بیروت: دار المناهل
ـــــــــــ، (1996). السیاسة المدنیة، بیروت، مکتبة الهلال
ـــــــــــ، (1995)، آراء اهل المدینه الفاضله، بیروت، مکتبة الهلال
فخررازی، محمدبن عمر (1373)، شرح عیون‌الحکمه، تهران، مؤسسه‌ الصادق علیه‌السلام
ــــــــ (1411هـ)، المباحث المشرقیه فى علم الالهیات و الطبیعیات‏، قم، بیدار
      ـــــــــ (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر‌البلاغه
میرداماد، محمدباقر، (1381)، مصنفات، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
ـــــــــ، (1367)، قبسات، تهران، نشر دانشگاه تهران
وفائیان، محمد حسین، (1395الف)، «تبیین "معرفت تشکیکی" برپایۀ وجودانگاری معرفت در حکمت متعالیه.»،  شیراز: مجله اندیشه دینی، شماره 59.
ـــــــ، (1395ب)، «تبیین جایگاه و کارکرد قوۀ خیال در صدور رفتار و افعال عاقلانه از انسان با تأکید بر مبانی نفس‌شناسی صدرالمتألهین»، قم: مجله اخلاق وحیانی، زمستان.
ــــــ، علیزمانی، امیرعباس، (1395)، «بررسی نسبت علم حصولی و حضوری با توجیه معرفتی در معرفت شناسی حکمت متعالیه»، مجله حکمت صدرایی، شماره اول.
وفائیان، محمدحسین، فرامرزقراملکی، احد، (1395)، «ملاک شناسی تعدد قوای نفس، بر اساس نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های ابن‌سینا،  فخررازی و صدرالمتالهین»، حکمت سینوی، زمستان
ـــــــــ، (1394)، «الگوشناسی نگارش الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعة»، تاملات فلسفی، پاییز و زمستان
پژوهش های هستی شناختی
دوره 6، شماره 11
شهریور 1396
صفحه 1-23

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار