منازل وجودی انسان در حرکت استکمالی عقل از منظر ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفۀ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

2 استادیار گروه شیعه شناسی دانشکده الهیات و معارف اسلامی هدی

چکیده

انسان دارای حقیقتی استکمالی و مقام لایقفی است، اما این موضوع که از نظر ملاصدرا، منازل انسان در سیر استکمالی چیست؟ و انسان برای وصول به مراتب کمال، چه منازلی را از سر می­گذراند، مسألۀ مورد تحقیق در این نوشتار است. هستی دارای مراتب طبیعی، مثالی و عقلی بوده و انسان به تبع آن دارای مراتب وجودی حسی، خیالی و عقلی است. انسان از مقام جسمانی با استمداد از عقل نظری و عملی و بهره­گیری از جذبۀ ربانی عبور می­کند و به سمت تجرد خیالی می­رود و پس از استکمال در این درجه به درجۀ عقلی می­رسد، شخص انسانی دارای اکوان متعددی است و در هر انسان جسمانی، انسانی نفسانی و عقلی موجود است. ایشان در تقریر سیر استکمال نفس بر اساس حرکت جوهری، از مرتبۀ حس به خیال و از خیال به عقل، انسان را متوقف نمی­داند و مرتبۀ فوق عقلی نیز برای او قائل است و راه­یابی به کمال باید در عقل نظری و عملی اشتداد یابد و این استکمال در عقل نظری در مرتبه­ای متوقف نمی­ماند و عبور از عقل مستفاد و رسیدن به مقام فنای فی الله راه را برای سلوک در مراتب فنا می­گشاید و در مرتبۀ عقل عملی نیز میان قوای علم و غضب و شهوت اعتدال ایجاد می­نماید، به مراتب کمالی نائل می­آید و در نهایت عقل عملی و نظری در مرتبۀ وصول به فنای فی الله با یکدیگر متحد می­شوند. بر اساس راهبرد حکمت متعالیه که جامعی از برهان، قرآن و عرفان است، معلوم می­گردد که در حرکت جبلّی و ارادی انسان در قوس صعود می­تواند همۀ مراتب امکانی را تا فراسوی بی­نهایت و مقام لایقفی بپیماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Phases of Human Existence on the Developing Movement of Reason in Mulla Sadra’s Perspective

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mehdi Gorjiyan 1
  • Masoomeh Esmaeli 2
1 Bagher Aloloom University
2
چکیده [English]

Human beings have the perfectible truth and they in their developing movement ascend in material and immaterial stations without having stopped at the specific station. Being has corporeal, imaginary and intellectual levels, and consequently, human being has elevated in sensual, imaginary and intellectual stages during his existential perfection. Each faculty indicates to the cosmological and existential levels. Mulla Sadra, in his discussion on the substantial motion, believes that the perfecting of human being will never stop. Man will obtain his perfection by using his theoretical and practical faculties. Accordingly, theoretical and practical wisdom will have four stages in which human being must elevate to achieve his perfection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Developing Movement
  • Existential Stations
  • World of Imagination
  • Intellectual Stations
  • Theoretical Reason
  • Practical Reason
  • Mulla Sadra
ابن ابی الحدید، (1378)، شرح نهج ­البلاغه، ج 19، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیة.
بهمنیار، (1375)، التحصیل، تهران، دانشگاه تهران.
حسن­زادۀ آملی، حسن، (1369-1379)، التعلیقات علی شرحالمنظومةللسبزواری، ج 5، تقدیم و تحقیق: مسعود طالبی، تهران، ناب.
حسن­زادۀ آملی، حسن، (1381)، دروس معرفت نفس، تهران، علمی و فرهنگی.
حسن­زادۀ آملی، حسن، (1380)، گنجینة گوهر روان، تهران، طوبی.
سهروردی، شهاب الدین، (1375)، مجموعه مصنفات‏، به تصحیح و مقدمۀ هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى‏، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
ابن سینا، حسین­بن عبدالله، (1404)، الشفاء (الطبیعیات)، قم، مکتبة آیة الله المرعشى‏.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم، (1420)، رسالۀ عرشیه، بیروت، مؤسسۀ التاریخ العربی.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم، (1363)، المشاعر، به اهتمام هانرى کربن‏، چاپ دوم، تهران، کتابخانۀ طهورى‏.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، قم، بیدار.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم، (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مؤسسۀ مطالعات فرهنگی.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم، (1422)، شرح الهدایةالاثیریة، تصحیح: محمد مصطفى فولادکار، بیروت، مؤسسة التاریخ العربى‏.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ‌ابراهیم‏، (1360)، اسرارالآیات‏، مقدمه و تصحیح: محمد خواجوى‏، تهران، انجمن حکمت و فلسفه‏.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ‌ابراهیم‏، (1981)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث‏.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ‌ابراهیم‏، (1360ب)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، مشهد، المرکز الجامعى للنشر.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ‌ابراهیم، (1378)، مجموعه رسائل فلسفی ملاصدرا، تهران، حکمت.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ‌ابراهیم، (1363)، مفاتیح الغیب‏، مقدمه و تصحیح: محمد خواجوى، تهران‏، مؤسسۀ تحقیقات فرهنگى.
الشیرازی، صدرالدین محمدبن ‌ابراهیم‏، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران‏.
طوسی، خواجه نصیرالدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه.
فلوطین، (1366)، مجموعة رسائل، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.
مطهری، مرتضی، (1377)، مجموعه آثار، قم، صدرا.
(1382)، نهج البلاغه، ترجمة محمد دشتی، قم، مسجد مقدس جمکران.