بررسی تطبیقی تعبیرپذیری احد نزد افلوطین و مقام ذات نزد ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

تأکید بر تعالی و تنزیه خدا و محدودیت­های معرفتی و زبانی نوع خاصی از الهیات به نام الهیات سلبی را شکل داده است؛ الهیاتی که در آن حدود و اوصاف امکانی از خدا سلب گشته و زبان سلب، تنها زبانِ درخور ساحت ربوبی است. برخی صاحب­نظران، افلوطین، ابن میمون، قاضی سعید قمی، ملارجب علی تبریزی و ابن عربی را از طرفداران الهیات سلبی معرفی کرده­اند. در این جستار به آرای دو متفکر، یعنی افلوطین و ابن عربی در باب احد و ذات الهی اشاره می­شود؛ احد افلوطین نه به زبان می آید و نه اندیشه به او راه     می­یابد و هیچ اسمی حتی نام «او» شایستة احد نیست. در عین حال افلوطین خویش را ناگزیر به نامگذاری احد می­بیند و «احد» و «واحد» را بهترین نام برای او تلقی می­کند و در مواضعی به مصحح برخی نام­های احد اشاره کرده است. در عرفان ابن عربی نیز، اصطلاح اسم، همان ذات الهی به اعتبار صفت، تجلی و تعین است، بنابراین در تعریف اسم، خروج از مقام ذات و تنزل از آن مطرح است و ذات به حسب ذات هیچ اسمی نخواهد داشت؛ از این­رو نزد ابن عربی ذات الهی، مقام لا اسم و لا رسم تلقی گشته و متعلقِ هیچ گونه شناختی نیست، اما در مواضعی، ابن عربی آن ذات بی­نشان را با اوصاف و احکام سلبی توصیف کرده و در مواردی با عناوینی از جمله مطلق، واجب و وجود مطلق از آن یاد نموده است که در تبیین آن می­توان به تمایز اسمای حقیقی و غیر حقیقی  و اسمای محدود کننده و غیر محدود کننده اشاره کرد، نکتة شایان توجه در این مقاله نشان دادن این مطلب است که افلوطین و ابن عربی از سه بعد الهیات سلبی، یعنی بعد وجود شناختی، معرفت شناختی و زبانی، حداقل در محور زبان، فاصله گرفته و نوعی زبان ایجابی را در ساحت سخن گفتن از خدا در پیش می­گیرند؛ از اینرو بخشی از  جستار حاضر به تبیین نامگذاری حقیقتی بی نام از سوی افلوطین و ابن عربی می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparative study on the definability of The One for Plotinus and The Essence for Ibn Arabi

نویسنده [English]

  • Shahnaz Shayanfar
Alzahra University
چکیده [English]

The paper has studied Plotinus and Ibn Arabis`s view on The One and Divine Essence; the former`s The One neither may be spoken of nor be thought. No name, can be found for calling The One, nor can the name He. At the same time, he sees himself in need for naming it as The One as the best name and in some cases explains the reason why. In the latter, the term name refers to Divine essence being qualified, manifested and modified. When defining name an exit of Essence would occur; Essence in itself has no name and may not be known at all. Ibn Arabi, nevertheless, in some cases refers to the nameless Essence with negative terms and in others uses those terms as Absolute, Necessary and Absolute Being. Focusing on these names, distinguishing true names from untrue and modifying names from non-modifyings, one can explain the problem. It is considerable to know that Plotinus and Ibn Arabi both have stood in a distance from negative theology and have spoken of God positively. It is the reason why this paper has sought to explain the problem of calling a nameless truth by the two

کلیدواژه‌ها [English]

  • The One
  • Essence
  • Plotinus
  • Ibn Arabi
  • name
  • definability
  • true names
  • untrue names

مراجع

1. ابن ترکه، صائن الدین، (1381)، تمهید القواعد، به اهتمام استاد حسن زاده آملی، قم، انتشارات الف لا میم.
2. ابن عربی، (بی تا)، الفتوحات المکیه، بیروت، دار الصادر.
3. آشتیانی، سید جلال الدین، (1378)، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج1، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
4. آملی، سید حیدر، (1352)، المقدمات من کتاب نص النصوص فی شرح فصوص الحکم، به اهتمام هانری کربن و عثمان یحیی، ج 1، تهران.
5. افلاطون، (1357)، دوره آثار افلاطون، ج 6، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی.
6. افلوطین، (1366)، دوره آثار فلوطین تاسوعات، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، خوارزمی.
7. توکلی، غلامحسین، (1386)، «الهیات سلبی»، نامه حکمت، سال پنجم، شماره 1، بهار و تابستان، ص 91- 118.
8. جندی، (1372)، شرح فصوص الحکم، چاپ سید جلال الدین آشتیانی، مشهد، انتشارات دانشگاه.
9. جیلی، عبدالکریم بن ابراهیم، (بی تا)،  الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل، بیروت، دار الفکر.
10. علیزمانی، امیر عباس، (1387) سخن گفتن از خدا، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
11. علیزمانی، امیر عباس، (1382)، سلب یا سکوت؟ بررسی و نقد الهیات سلبی فلوطین، اندیشه دینی، پاییز ، شماره 12(صفحات 101 تا 122).
12. قونوی، صدرالدین، (1390)، رسالة النصوص، چاپ حامد ناجی، قم، آیت اشراق.
13. قونوی، صدرالدین، (1363)، مفتاح غیب الجمع و الوجود در: مصباح الانس، تهران، انتشارات فجر.
14. قیصری، داود، (1375)، شرح فصوص الحکم، چاپ سید جلال الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
15. کاکایی، قاسم و بحرانی، اشکان، (1387)، «مبانی نظری الهیات سلبی» نامه مفید، ش 68، آبان، ص 123- 140.
16. یاسپرس، کارل، فلوطین، (1363)، ترجمة محمد حسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی.
17. یزدان­پناه، یدالله، (1389)،  مبانی و اصول عرفان نظری، قم، انتشارات موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
18. Armstrong, A.H.(1967) " The One and intellect" In The Cambridge history of later Greek and early Medieval Philosophy, Cambridge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار