خاستگاه وجودی حقوق طبیعی از نظر توماس آکویناس و حقوق فطری نزد فقه‌ای امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه یاسوج

2 عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

3 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

چکیده

از مسائل فلسفۀ حقوق، شناخت قواعد حقوقی است. مکاتب مختلفی برای شناخت قواعد حقوقی و دست یافتن به منشأ و اصل حق به وجود آمده است. از جمله مکتب حقوق طبیعی یا حقوق فطری است. «منشأ و خاستگاه حق» در اصطلاح دانش فلسفۀ‏ حقوق، تعیین محلّ پیدایش حق و بر اساس آن، تعیین دلیل اعتبار یک حق است. در نگرش الهی از آنجا که همۀ هستی از آن خداست،هر حقی به خودی خود ثابت نمی­شود. در اصل همۀ حقوق از آن خداست از آنجایی که انسان در نظام وجودی، جایگاه خاصی دارد حقوق او نیز -اگر به مقضای انسان بودنش دارای آن­ها باشد- خاستگاهی وجودی دارد. بر این پایه،‏ در این مقاله سعی بر آن است که با تبیین نظریۀ حقوق طبیعی از دیدگاه توماس آکویناس و حقوق فطری از دیدگاه فقه امامیه، امکان شناسایی خاستگاه این حقوق که در چارچوب دین به وجود آمده است، فراهم گردد.پس پرسش اصلی تحقیق نسبت بین عوالم وجودی است با حقی که انسان آن را با عقل در خویش می­یابد. از جمله دستاوردهای این پژوهش این است که هم آکویناس و هم فقهای شیعه حق طبیعی و فطری را دارای سرمنشاء وجودی می­دانند که همان علم الهی است البته تفاوت­هایی در بین این دو هست که بیشتر ریشه در تفاوت­های اسلام و مسیحیت دارد، و الاّ در نگرش خدامحورانه حق طبیعی یا فطری باید برآمده از امری وجودی و واقعی باشد و امری صرفاً اعتباری نباید باشد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Existential Origination of Natural Law in Tomas Aquinas’ and Primordial Law in Imami’s Jurisprudents Perspectives

نویسندگان [English]

  • Alireza Fazeli 1
  • Ardawan Arzhang 2
  • Najmeh Zakikhani 3
1 Assistant Professor of Yasouj university
2 Academic member of Imam Khomeini international university
3 - Master of Islamic law, Yasouj university
چکیده [English]

One of the important issues of philosophy of law is recognition of juridical rules. Many schools have come into existence to realize and figure out the origin and principle of the right. One of them is natural or primordial law. The origination of the right is determination of the first point from which the right has been originated and by which the validity of the right should be recognized when the philosophy of law is concerned. According to divine perspective, since all creatures have been issued by God, the right, in itself, will not have validation. Principally, the rights belong to the God. Since human beings in the cosmic order, have a specific situation. Their rights will have the existential origination, if human being is considered qua itself. So this paper has proposed to explain the natural law from Aquinas and religious primordial law viewpoint as regarded by Imami’s jurisprudent. Additionally, the main question is the relations between existential worlds and the rights are grasped by the human reason. One of achievement of the research is that in both perspectives primordial and natural right have been considered with the existential root which is divine omniscience. As a matter of fact, there are some differences between them which are rooted in the differences between Islam and Christianity, unless in the divine centric perspective the natural or primordial law must be rooted in an existential and realistic thing and it must not merely be derivative.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Origination
  • Primordial Law
  • Natural Law
  • Reason
  • Aquinas
  • Imami’s Jurisprudents

مراجع

قرآن کریم
آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین، (1409)، کفایة الأصول، چاپ اول، قم، آل­البیت.
اشرفی، حسن، (1385)، نهایة الإیصال، چاپ اول، قم، قدس.
اصفهانى، محمد حسین، (1374)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چاپ اول، قم، سیدالشهداء.
اکبریان، رضا و فاضلی، علیرضا، (1389)، نبوت طبیعی از دیدگاه آکویناس و ابن سینا، فلسفۀدین، سال هفتم، شمارۀ 5، ص 63- 86.
الهامی، داود، (1366)، اسلام و حقوق طبیعی انسان، قم، مرکز مطبوعاتی دار التبلیغ اسلامی.
امامى، حسن، (1372)، حقوق مدنى، تهران، انتشارات اسلامیة.
انصاری، مرتضی بن محمد امین، (1415)، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، چاپ اول، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
انصاری، مرتضی بن محمد امین، (1416)، فرائد الاصول، چاپ پنجم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405)، چاپ اول، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
برانتل، جورج، (1381)، آیین کاتولیک، ترجمۀ حسن قنبری، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
بروجردى، حسین، (1415)، نهایة الأصول، چاپ اول، تهران، تفکر.
بورک، ورنون جی، (1378)، اندیشه و آثار توماس آکویناس، ترجمۀ حسن اسلامی، کیهان اندیشه، شمارۀ 84.
بیابانی اسکویی، محمد، (1388)، عقل از دیدگاه اخباریان، در: سرچشمۀ حکمت: جستارهایی در باب عقل، به کوشش علی نقی خدایاری، تهران، انتشارات تبأ.
جزایرى، محمدجعفر، (1415)، منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة، چاپ چهارم، قم، مؤسسۀ دار الکتاب.
جوهرى، اسماعیل­بن حماد، (1410)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ اول، بیروت، دار العلم للملایین.
حلى، حسن­بن یوسف، (1404)، مبادی الوصول إلى علم الأصول، چاپ اول، قم، المطبعۀ العلمیۀ.
خمینى، روح الله، (1423)، تهذیب الأصول، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
ذهنى تهرانى، محمدجواد، ( 1405)، تشریح المقاصد فی شرح الفرائد، چاپ اول، قم، حاذق.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، اول، لبنان، دار العلم - الدار الشامیة.
زاهدى، جعفر، (1362)، خود آموز کفایه، چاپ اول، مشهد، کتابفروشی جعفری.
زبیدى، محمد مرتضى ، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ژیلسون، اتین، (1375)، مبانی فلسفۀ مسیحیت، ترجمۀ محمد محمد رضایی و محمود موسوی، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
سبحانى تبریزى، جعفر، (1424)، إرشاد العقول الى مباحث الأصول، چاپ اول، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
سبحانی تبریزى، جعفر، (1423)، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، چاپ اول، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
سبزوارى، عبد الأعلى، (1413)، مهذّب الأحکام، چاپ چهارم، قم، مؤسسۀ المنار.
سعدى، ابو جیب، (1408)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، چاپ دوم، سوریه، دار الفکر.
صدر، محمد باقر، (1417)، بحوث فی علم الأصول، چاپ سوم، قم، الدار الإسلامیۀ.
طالبی، محمد حسین، (1390)، نقد و بررسی آموزۀ قانون طبیعی از آغاز مسیحیت تا پایان قرون میانه، حکومت اسلامی، سال شانزدهم، شمارۀ 1.
طباطبایی یزدى، محمد کاظم، (1421)، حاشیة المکاسب، چاپ دوم، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان.
طوسى، ابو جعفر، محمدبن حسن، (1407)، الخلاف، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
عاملى، شهید ثانى، زین­الدین­بن على، (1416)، تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
عباس نژاد، محسن، (1390)، قرآن و حقوق، چاپ دوم، مشهد، مؤسسۀ انتشارات بنیاد پژوهش­های قرآنی و حوزه و دانشگاه.
کتاب مقدس، انجمن کتاب مقدس ایران، منبع اینترنتی: http://www.dota.net/farsi
کمپانی اصفهانى، محمد حسین، (1416)، الاجتهاد و التقلید (بحوث فی الأصول)، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
محدث نورى، میرزا حسین، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، بیروت، مؤسسۀ آل­البیت علیهم السلام.
محقق داماد، مصطفى، (1362)، مباحثى از اصول فقه، چاپ اول، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
مدنى تبریزى، یوسف، (1403)، درر الفوائد فی شرح الفرائد، چاپ سوم، قم، مکتبۀ بصیرتی.
مرعشى نجفى، شهاب الدین، (1415)، القصاص على ضوء القرآن و السنة، چاپ اول، قم، انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى قدس سره.
مطر، على حسن، (1418)، الحلقة الثالثة؛اسئلة و اجوبة، چاپ اول، قم، مؤلف.
مطهرى، مرتضى، (1381)، مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، تهران، انتشارات صدرا.
مغنیه، محمد جواد، (1975)، علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید، چاپ اول، بیروت، دار العلم للملایین.
موحد، محمدعلی، (1381)، در هوای حق و عدالت از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران، نشر کارنامه.
موسوى بجنوردى، محمد، (1379)، علم اصول، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، مؤسسۀ چاپ و نشر عروج‏.
موسوی خویى، ابو القاسم، (1416)، معتمد العروة الوثقى، چاپ دوم، قم، منشورات مدرسة دار العلم – لطفى.
نائینى، محمد حسین، (1376)، فوائد الاُصول، چاپ اول، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
نائینى، محمد حسین، (1373)، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، چاپ اول، تهران، المکتبة المحمدیة.
نصر، حسین، (1386)، دین و نظم طبیعت، چاپ دوم، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران، نی.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، قم، مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
هلال، هیثم، (1424)، معجم مصطلح الأصول، چاپ اول، بیروت، دار الجلیل.
ولایى، عیسى، (1387)، فرهنگ تشریحى اصطلاحات اصول، چاپ ششم، تهران، نی.
Alford, C. Fred,) 2010), Narrative, nature, and the natural law: from Aquinas  to   international human rights, New York, Palgrave Macmillan.
Aquinas, Thomas, (1947), Summa Theologica, Translated by Fathers of England Dominican, Benziger  Bros edition (Source: http://www.ccel.org/ccel/aquinas/summa.html).
Aquinas, Thomas, (1994), “Truth (Quaestiones disputatae de veritate English)”, Vol. II Questions X-XX, Translated by James V. McGlynn, Indianapolis, Indiana, Hackett Publishing Company.

Aquinas, Thomas (1955- 57), [Summa] Contra Gentiles, Book four: Salvation, translated by Charles J. O'Neil, Edited with English especially Scriptural references updated by Joseph Kenny, New York, Hanover House. (Source: http://www.diafrica.org/kenny/CDtexts/ContraGentiles1.htm)

Black, Virginia, (1999), Natural law, in: The philosophy of law An Encyclopedia, Vol. II, EditorChristopher Berry Gray, New York & London, Garland Publishing.

Brock, Stephen L, (1988), The Legal Character of Natural Law According to St Thomas Aquinas, Toronto, University of  Toronto.
Davies, Brian, (1993), The thought of Thomas Aquinas, New York, Oxford University Press.
Dimock, Susan, (1999), The Natural Law Theory of ST. Thomas Aquinas,
in: The Philosophy of Law, 6th Edition, Edited by Joel Feinberg and Jules Coleman, London, Wadsworth. 
Goyette, john, (2004), Natural law and the Metaphysics of Creation, in: St. Thomas Aquinas and the Natural Law Tradition: Contemporary Perspectives, edited by John Goyette, Mark S. Latkovic, Richard S. Myers, Washington, Catholic University of America press. 
Handford, S. A. & Mary Herberg, (1966), Langenscheidt Latin Dictionary, Berlin, Langensch.                                                                                         
Jordan, Mark D., (2006), Rewritten theology: Aquinas after his readers, Oxford, Blackwell Publishing Ltd.
Kenny, Anthony, (1994), Aquinas on Mind, London, Routledge.
O'Connor, D.J., (1967), Aquinas and Natural Law, London, Macmillan & CO Ltd.
Sigmund, Paul E., (2002), Law and Politics, in: Thomas Aquinas: contemporary philosophical perspectives  edited by Brian Davies, New York, Oxford University Press.
Stump, Eleonore, (2003), Aquinas, London, Routledge.
Wolfe, Christopher, (2006), Natural Law Liberalism, New York, Cambridge University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار